20 oktober 2006 door Aleid Grijpma

Mijn dochter ontspoort en ik vind nergens gehoor. Waar kan ik nog terecht? (15 jr)

Ik ben al 13 jaar een alleenstaande moeder van drie kinderen (van 15, 17 en 19). De kinderen hebben weinig contact met hun vader. De eerste jaren na de scheiding helemaal niet, het laatste jaar af en toe.

Mijn jongste dochter, nu 15, is altijd een heel eigenwijs, zelfstandig typje geweest. Toen zij 3 jaar was, is ze alleen op stap gegaan, omdat het wachten op mij haar te lang duurde.

Op de lagere school vertoonde ze afwisselend positief en negatief gedrag, afhankelijk van de leerkracht die ze had. Kon ze het goed met de leerkracht vinden, dan gedroeg ze zich voorbeeldig. Was dit niet het geval, dan was ze heel agressief en brutaal. In groep 4/5 heeft ze een SOVA-training [sociale vaardigheden - red.] gehad, zonder resultaat.

Op de middelbare school ging het mis vanaf dag 1. Na diverse onderzoeken, en gesprekken met de schoolmaatschappelijk werkster, ontstond het vermoeden (vanuit school) dat zij ODD heeft. [ODD staat voor 'Oppositional Defiant Disorder', een agressieve gedragsstoornis - red.] Ze moest naar het voortgezet speciaal onderwijs, voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen. Ze is opgepakt voor winkeldiefstal, en heeft via bureau HALT een taakstraf gekregen.

Lees ook: Opvoeding en gedrag

Video: Hoe doen zij het? Alles over financiële opvoeding!

Haar gedrag thuis was in al die jaren wisselend. Ik ben geen strenge moeder, maar ik ben wel duidelijk in wat ik wel wil en wat niet. De kinderen moeten zich aan de regels houden. Met de andere twee kinderen gaat het goed.

De jongste leeft haar eigen leven, sluit iedereen buiten, liegt, verzint verhaaltjes, steelt, manipuleert, is agressief, enzovoorts. Ik heb totaal geen zicht op haar sociale contacten; die wereld houdt ze voor mij verborgen en het lukt mij niet om daarin door te dringen.

Twee jaar geleden ben ik met het ODD-verhaal aan de slag gegaan, maar ik kreeg nergens medewerking. De nieuwe school zag dit niet zo, en ik moest het alleen uitzoeken. Na van het kastje naar de muur te zijn gestuurd, ben ik bij een jeugdhulpverleningsinstantie terecht gekomen. Sinds twee maanden hebben wij daar gesprekken.

De situatie thuis dreigt echter uit de hand te lopen. Ze blijft regelmatig 's nachts weg en ik weet dan niet waar ze is. Ze drinkt. Straffen (huisarrest) helpt niet; ze weet toch te ontsnappen. Afspraken maken lukt ook niet; ze gaat overal mee akkoord en doet dan vervolgens waar ze zelf zin in heeft.

Als ze haar zin niet krijgt, gaat ze helemaal uit haar dak. Ze heeft mij zelfs gedreigd te zullen vermoorden. Ik heb het gevoel dat ik er nog steeds alleen voor sta, en niet serieus wordt genomen. Haar gedrag is niet ineens veranderd omdat ze puber is geworden. Ze is altijd zo geweest en het wordt alleen maar erger. Ik denk dat zij een ernstig probleem heeft maar ik vind nergens gehoor.

Nu heeft ze zelf aangegeven een tijdje weg te willen. Niet alleen van huis maar ook uit de buurt waarin wij wonen. Volgens Jeugdzorg is dit geen optie. Ikzelf denk echter dat het voor iedereen beter is, mijn hele gezin lijdt onder haar gedrag. Er zijn altijd spanningen en ruzie als zij thuis is, maar ook als ze er niet is, omdat dan niemand weet waar ze nu weer uithangt.

Ik weet niet meer wat ik moet doen of waar ik terecht kan. Ik ben alleen maar ontzettend moe en verdrietig.

Antwoord

Ik kan me heel goed voorstellen dat u zich zorgen maakt, want dit zijn echt ernstige problemen.

Hieronder zal ik eerst iets vertellen over de diagnose ODD en daarna zal ik aangeven wat u zou kunnen doen.

Diagnose ODD

Eerlijk gezegd heb ik nogal moeite met de manier waarop de diagnose ODD gesteld is. Misschien heb ik uw verhaal niet goed begrepen, maar een school (of een schoolmaatschappelijk werkster) is daar toch niet voldoende voor toegerust.

ODD is een ernstige gedragsstoornis, die minimaal door een ervaren psycholoog (met ervaring in de kinder- en jeugdproblematiek), of door een kinderpsychiater vastgesteld moet worden. Iedereen kan een lijstje met symptomen afvinken, maar zo stel je geen diagnose. Het is bijvoorbeeld ook belangrijk om te kijken of er nog andere psychiatrische problematiek meespeelt, zoals ADHD, depressie, verminderde intelligentie, etc.

Altijd anderen

Daarnaast is het belangrijk om te kijken welke 'ingang' er bij een kind aanwezig is voor behandeling. Oftewel: wat moet je eigenlijk doen om iets voor elkaar te krijgen bij het kind.

Vaak is dit soort kinderen namelijk slecht gemotiveerd voor behandeling, bijvoorbeeld omdat ze helemaal niet zien dat er een probleem is, of omdat ze ervan overtuigd zijn dat het altijd ánderen zijn die hen in de problemen brengen. Zoals volwassenen die regels stellen.

Conduct disorder (CD)

Natuurlijk is het volstrekt onmogelijk om een diagnose te stellen via het internet, zonder een kind te zien, maar uw beschrijving zette mij wel op een spoor.

Als ik zo het verhaal over uw dochter lees, en als ik zie hoe zij zich ontwikkeld heeft, dan ben ik bang dat ze steeds meer in de richting van conduct disorder (CD) gaat, oftewel: een antisociale gedragsstoornis.

Kinderen met CD zijn kinderen die niet alleen opstandig zijn en dingen weigeren, maar ook stelen en vechtpartijen aangaan. Maar nogmaals: daar is wel verdere diagnostiek voor nodig, dat kan niet zomaar even via het beeldscherm!

Voor meer informatie over ODD en CD verwijs ik u graag naar de website van de vereniging Balans waar dit allemaal goed beschreven wordt. Misschien herkent u dan ook nog andere dingen.

Respect en gezagsrelaties

De diagnose is één ding, maar de behandeling is een tweede. Het grootste probleem bij dit soort kinderen is om ze te motiveren voor behandeling. Dat kan meerdere oorzaken hebben:

• voor henzelf is er geen gevoel van urgentie, omdat de 'lijdensdruk' meestal beperkt is. Ze hebben niet het gevoel dat ze ergens onder lijden, zoals dat wel het geval is bij depressies, etc.;
• ze hebben meestal weinig inzicht in hun eigen aandeel in de problematiek. Het zijn altijd anderen die het gedaan hebben;
• als het niet 'de anderen' zijn die het gedaan hebben, dan is het wel 'het verleden'. Meestal heeft het echter weinig zin om met dit soort kinderen uitgebreid in te gaan op dingen die 'verwerkt' moeten worden (hoewel daar in de behandeling natuurlijk wel aandacht voor moet zijn, als er bijzondere dingen gebeurd zijn).

Waar het bij CD-kinderen – en mogelijk dus ook bij uw dochter – in essentie om gaat, is dat 'respect' en 'gevoel voor gezagsrelaties' verdwenen zijn. Uw dochter gaat volkomen haar eigen gang, terwijl zij gewoon nog minderjarig is, en dingen doet die niet goed zijn voor haar ontwikkeling.

Daarnaast maak ik me persoonlijk altijd zorgen over de vraag in welke handen deze kinderen terecht kunnen komen (denk aan loverboys, dealers, etc.) En zo te zien bent u daar ook wel bang voor. U maakt zich zorgen over de manier waarop het nu verder zal gaan.

Weg, maar waar naartoe?

Uw dochter zegt dat ze weg wil, maar waar naartoe dan? Naar vage vrienden of naar een plek waar hulp geboden kan worden?

Er zijn wel instanties die zich richten op kinderen met deze problematiek, maar vaak zijn de wachttijden daarvoor lang, en áls uw dochter er al terecht komt (op vrijwillige basis) dan zal ze er waarschijnlijk snel weer weg willen, ben ik bang. Ze zal dan bijvoorbeeld klagen dat het er te streng is, dat je daar privileges moet 'verdienen' (met goed gedrag), en dat er zo weinig tegenspraak geduld wordt. Al dat soort dingen is zwaar voor deze groep kinderen.

Gezinsvoogd

In plaats van 'accepteren dat uw dochter weggaat', met alle risico's vandien (zie boven), kunt u Bureau Jeugdzorg vragen of u hulp kunt krijgen bij het handhaven van de ouderlijke macht. Bijvoorbeeld door middel van een gezinsvoogd. Een gezinsvoogd kan als bemiddelaar fungeren tussen u en uw dochter, en sterker optreden als er dingen echt fout gaan.

Mocht u om wat voor reden dan ook moeite hebben met Bureau Jeugdzorg, dan kunt u zich voor een gezinsvoogd ook wenden tot de Raad voor de Kinderbescherming. Zeg dan: "Ik ben bang dat mijn kind zich fout ontwikkelt en ik kan haar niet meer bereiken."

Even ter geruststelling: een gezinsvoogd is niet iemand die de ouderlijke macht van u overneemt, maar wel iemand die u en uw dochter kan ondersteunen.

Gezinsbegeleiding

Daarnaast heeft u hulp nodig in de vorm van gezinsbegeleiding. Dat werkt naar twee kanten. Uzelf moet leren hoe u de ouderlijke macht weer in handen kunt krijgen, en uw dochter moet leren om zich weer aan de regels te houden (wat overigens niet eenvoudig zal zijn, als iemand zich al jaren daaraan onttrokken heeft).

Gezien de hoge moeilijkheidsgraad zal deze begeleiding uitgevoerd moeten worden door een instantie die daarin gespecialiseerd is. Gelukkig zijn dat soort instanties wel beschikbaar. Inmiddels zijn er al diverse poliklinieken die zich richten op kinderen en volwassenen met deze problematiek.

Rigoureuze maatregelen

Ik realiseer me heel goed dat het nogal rigoureuze maatregelen zijn die ik voorstel, maar ik hoor vaak van ouders dat ze spijt hebben dat ze niet eerder hebben opgetreden of eerder dit soort hulp hebben gezocht. Want als een kind eenmaal 18 is, is de hulp die ik hierboven noemde, niet meer mogelijk. Met alle risico's van dien.

Dus, kort samengevat:

• laat uw kind goed onderzoeken (als dat nog niet gedaan was), bij voorkeur door een kinderpsychiater of anders een ervaren psycholoog;
• overweeg ondersteuning in de ouderlijke macht (via Bureau Jeugdzorg of de Raad voor de Kinderbescherming);
• overweeg gezinsbegeleiding, het liefst door een gespecialiseerde polikliniek.

Ik hoop dat u een beetje uit de voeten kunt met mijn antwoord. Ik wens u succes en sterkte!