17 december 2013 door Doris Voss
Overheid kweekt dikke kinderen
Hoe zorg je ervoor dat kinderen gezond gaan eten en drinken op school? Door Unilever en Coca-Cola ruim baan te geven, en de plaatselijke groenteboer de tent uit te werken? Doris Voss hekelt het nationale stimuleringsprogramma 'Jongeren op Gezond Gewicht' (JoGG), waarvan niet aangetoond kan worden dat het werkt.
De huidige praktijk is als volgt. Ouders van jonge kinderen zorgen dat ze een ontbijt krijgen. Voor de lunch krijgen ze een overblijftrommeltje mee, met daarin een paar boterhammen en een pakje drinken. De overblijf vindt plaats in een leeg lokaal of in de aula; basisscholen hebben geen kantine en nauwelijks keukenfaciliteiten. Groente, fruit en maaltijden kun je er niet krijgen.
Scholen voor voortgezet onderwijs hebben wel een kantine, maar daar overheersen de ongezonde keuzes. Ook staan er automaten. Daarop staat in kleine lettertjes vermeld dat de inhoud ervan misschien niet de beste keuze is. Veel pubers slaan het ontbijt over, en grazen uit aanpalende supermarkten en snackbars hun gevulde koeken, energydrinks en vette hapjes bij elkaar. Ga zelf maar eens kijken, in een pauze.
Hoezo, 'gezonde keuzes maken'?
Structureel beleid om kinderen gezond te voeden bestaat niet of nauwelijks in Nederland. De algemene opvatting is dat de ouders verantwoordelijk zijn voor wat hun kinderen eten en drinken, en dat kinderen en jongeren moeten leren om zelf 'gezonde keuzes' te maken. Waar ze die gezonde keuzes vandaan moeten halen, is hún probleem.
De verleidingen zijn overal. En het gezonde aanbod (zoals een schaal gesneden fruit, verse soep, of een goede maaltijd) is ofwel heel duur, ofwel afwezig. Zo krijgen Nederlandse kinderen in het gunstigste geval een paar boterhammen naar binnen, maar vaak leven ze overdag op een dieet van frisdranken, koeken en snacks.
Ouders kunnen na 17 uur nog proberen om de dagelijkse behoefte aan groente en fruit bij te spijkeren.
Eén overheidsprogramma: JoGG
Wat doet de overheid om hierin verandering te brengen? Dat is een merkwaardig verhaal. Het overheidsbeleid, gericht op een gezonde leefstijl van kinderen en jongeren, is de afgelopen jaren rond één programma gaan draaien: 'Jongeren op Gezond Gewicht', kortweg JoGG:
JoGG is een programma dat moet zorgen voor 'lokale, duurzame, intersectorale aanpak die bewezen effectief is om de stijging van overgewicht bij jongeren (0-19 jaar) om te zetten in een daling. Publieke en private partijen werken nauw samen. Gemeenten vervullen een spilfunctie.' (Bron: jogg.nl)
Het hele preventiebudget is in dat JoGG-programma gaan zitten. Van alle lokale initiatieven, die bijvoorbeeld zorgden voor gezonde maaltijden op scholen met inzet van de plaatselijke middenstand, is het budget geschrapt, ten behoeve van het nationale beleid.
Miljoenen euro's voor vaag beleid
Waar bestáát dat nationale beleid nu precies uit? De JoGG-site vertelt een prachtig, wervend verhaal. Juichende kreten op Twitter ook, als er weer een JoGG-gemeente bij is gekomen.
Maar wat gebeurt er nu precies met de miljoenen euro's belastinggeld die eraan besteed worden? Welke resultaten worden er geboekt, en welke doelstellingen worden er gehaald? Dat vertelt de JoGG-site helaas niet.
We hebben geprobeerd te achterhalen om welke bedragen het eigenlijk gaat. Dat is praktisch onmogelijk, omdat het om een 'programma' gaat en niet om een rechtspersoon. Er zijn dus geen (financiële) jaarverslagen beschikbaar. De aanvangssubsidie bedroeg waarschijnlijk 26 miljoen euro. Waar dat aan besteed is, en hoeveel er daarna nog ingepompt is, is onduidelijk. De SP heeft er inmiddels Kamervragen over gesteld.
Wat is er gezond aan een Mars-reep?
De partijen waar JoGG mee samenwerkt, zijn vooral de multinationale voedings- en frisdrank-giganten. Zoals: Coca-Cola, Ferrero (Nutella), Mars, Heinz, Unilever en Danone. Je vraagt je af wat die met een gezond aanbod van eten en drinken te maken hebben. Wat doet een bedrijf als Mars nou op die lijst? En wat wil Coca-Cola nu eigenlijk? (Zie: jogg.nl/partners.)
Afbeelding: Paul Rosenmöller, ambassadeur van JoGG, tijdens een van de glorieuze kick-off momenten. Let op het meisje dat naast hem loopt, met die grote Cola-fles.
Coca-Cola zegt dat zijn producten bijdragen aan een gezonde levensstijl, als we maar genoeg bewegen. Terwijl steeds duidelijker wordt dat de obesitas-epidemie ook veroorzaakt wordt door het toegenomen gebruik van frisdranken (en mogelijk ook door het toegenomen gebruik van processed foods, oftewel: geknutselde etenswaren uit de supermarkt, waar altijd zeer veel suiker in zit).
Aan 'gewoon gezond eten' (zoals brood, groente, fruit, simpele zuivel, etc.) valt niet zoveel geld te verdienen. Vandaar dat die lobby zoveel zwakker is.
MKB ontbreekt
Het JoGG werkt niet samen met lokale leveranciers (zoals bakkers, groenteboeren en slagerijen) die ongeknutseld brood, groenten, fruit en vlees kunnen aanleveren. Het lokale midden- en kleinbedrijf ontbreekt in het (gesubsidieerde) JoGG-verhaal.
Schoolkantines worden vaak verpacht, en moeten dus winst maken om het hoofd boven water te houden. Dat doe je niet met appels en peren, en zelfs (of juist) niet door een gewone gezonde maaltijd te serveren. Daar moet altijd geld bij, zo blijkt uit de ervaringen van de landen waar ze dat wel doen. Er moet dus geconcurreerd worden met de snackbar om de hoek. Vandaar het ongezonde aanbod. En áls er al een broodje-gezond beschikbaar is, dan is dat het duurste artikel.
Scholen zijn voor hun neveninkomsten ook afhankelijk geworden van de frisdrank-automaten. Een flesje water is daarom even duur als een Fanta. Soms nog duurder zelfs.
Eén reclamebureau
Opmerkelijk: zowel JoGG als veel van zijn commerciële partners zijn klant van hetzelfde reclamebureau (Schuttelaar en Partners). Dit bureau produceert de JoGG-jaarverslagen en de gladde (en dure!) promotiefilmpjes met de 'successen' van dit programma.
Maar wélke successen? Wat waren de doelstellingen en wat is daarvan bereikt? Het promotiemateriaal biedt daar helaas geen uitsluitsel over. Laat staan dat er een wetenschappelijke fundering voor dit gezondheidsbeleid is, en waar dat beleid nu eigenlijk uit bestaat.
Sterke twijfels
Al met al twijfel ik sterk aan zowel de goede bedoelingen als aan de effectiviteit van het JoGG-gezondheidsbeleid.
Ten eerste omdat een gericht aanbod verward wordt met 'bewustmaking'. Dat laatste is nauwelijks meetbaar. Wat is de doelstelling van JoGG ten aanzien van het ondersteunen van ouders, kinderen en jongeren?
Ten tweede door de samenwerking met de multinationale voedingsbedrijven. Door hun belastingconstructies dragen die nauwelijks bij aan de inkomsten van ons land, terwijl ze wel met veel marketing-geweld ongezonde producten aan onze kinderen verkopen. (Zie: Foodwatch.) Wat deze bedrijven bijdragen aan het beleid van JoGG is onduidelijk. Paul Rosenmöller is nu ook nog voorzitter van de VO-raad, en "wil scholieren in contact brengen met ondernemers". Over welke ondernemers gaat het, en in wiens belang is dat contact? (Zie ook: BNR Nieuwsradio.) Het zijn de multinationals die het beleid overnemen. De overheid treedt terug en het MKB heeft het nakijken.
Ten derde omdat JoGG zelf zo onduidelijk is:
- er is een Convenant Gezond Gewicht;
- er is een stichting Vrienden van Gezond Gewicht, die bedoeld is om fondsen voor JoGG te werven;
- er is een ambassadeur van JoGG (Paul Rosenmöller) die als voorzitter van het Convenant Gezond Gewicht toezicht moet houden op JoGG;
- en er is een spaghetti van commerciële en beleidsmatige constructies die allemaal samenkomen bij Schuttelaar en Partners.
De fundamentele vraag is en blijft in hoeverre de eventuele 'successen' echt aan het JoGG-programma zijn toe te schrijven. Zowel de doelstellingen als de resultaten zijn schimmig. TNO monitort niet het JoGG-programma, maar (in opdracht van het Convenant Gezond Gewicht) het eet- en drinkgedrag van de Nederlandse bevolking. Dus niet of het beleid zelf effect heeft. (Zie: TNO - Monitor Convenant Gezond Gewicht.)
Gezonde keuze
Het wordt tijd dat we zelf gaan nadenken over de gezondheid van onze kinderen. Het is een slecht idee om dat aan de markt over te laten.
Het huidige gezondheidspreventiebeleid lijkt veel meer op een groot reclame- en communicatiecircus dan op een gericht preventieprogramma. Het heeft er alle schijn van dat het overheidsbeleid wordt gekaapt door bedrijven die vooral het eigen belang voorop stellen.
Het wordt tijd dat kinderen en jongeren echt gezond kunnen opgroeien, en dat ouders en scholen in die taak worden ondersteund. Dát zou pas een gezonde keuze zijn.
Bou
14-09-2014 09:09<p>Beste MarijevK<br />
Wat hebben Coca-cola en Mars te zoeken in het JOGG programma?<br />
En waarom worden die niet ingeruild voor goede lokale initiatieven?</p>
25-02-2014 19:02<p>Ouderavond:<br />
De concierge toont ons 9 bakken van 40L met voedsel, appels, brood, bananen, flesjes (gezond)drinken enz.
</p>
<p>Dit is de verzameling van 1 dag op een doorsnee VO
</p>
<p>Die constatering is er nog steeds en de automaten staan er nog steeds!</p>
25-02-2014 19:02<p>Prima artikel en de spijker op zijn kop.<br />
Ook hieruit blijkt dat kinderen tegenwoordig gezien worden als objecten waar geld aan te verdienen valt. Mocht dit nadelige effecten hebben, geen nood dan geven we de ouders de schuld. Blijkt uit sommige reacties.<br />
Ongezond voedsel hoort niet op school verkrijgbaar te zijn. Alcohol en sport is ook een rare combinatie.<br />
Volgens de overheid zuipt de jeugd teveel.<br />
Maar de jeugd produceert geen alcohol, handelt er niet in en verdient er dus niks aan.<br />
Ze gieten het alleen maar naar binnen omdat het overal en makkelijk verkrijgbaar is.<br />
Doet me denken aan een oud Chinees spreekwoord:<br />
Iedere generatie krijgt de jeugd die ze verdient.</p>
07-02-2014 13:02<p>Beste Mevrouw Voss,<br />
U heeft duidelijk de gezondheid van kinderen en dan met name gezond eten en bewegen hoog in het vaandel staan. Chapeau! Met u en met mij hopelijk vele ouders. Want ook ik stimuleer mijn kinderen tot gezond eten, geef water ipv limonade mee naar school en stuur ze vaak naar buiten om te spelen. Helaas zijn het verlangen van ouders naar een gezond kind, een gezonde omgeving voor het kind en uw goede bedoelingen met slechts een klein stukje van de puzzel hoe het overgewicht probleem op te lossen.<br />
Al sinds eind jaren 80 vorige eeuw weten we dat overgewicht ontstaat door een samenspel van onnoemelijk veel factoren, zowel binnen het kind, binnen het gezin als daarbuiten. Het Foresight onderzoek in de UK heeft daar een geweldig overzicht van gemaakt zie: http://www.shiftn.com/obesity/Full-Map.html<br />
De aanpak van overgewicht bij kinderen is belangrijk want meerdere studies hebben al uitgewezen dat overgewicht en obesitas op jonge leeftijd bijna een garantie is voor zwaarlijvigheid als volwassene, met alle gezondheidsrisico’s en kosten daaraan verbonden. Wanneer we dus overgewicht en obesitas willen aanpakken zullen we alle beïnvloedende factoren zoals Foresight laat zien moeten veranderen, optimaliseren om over 10-20 jaar niet met een nog hoger percentage volwassenen te zitten dan nu het geval is (bijna 50% van de volwassen heeft overgewicht)<br />
Er is dus niet één schuldige, er is dus ook niet één oplossing. We moeten allemaal ons steentje bijdragen. Dat betekent dat nationale en lokale politici, beleidsmakers, ouders, kinderen, leraren, bestuurders, MKB, sportverenigingen, gezondheidsprofessionals en andere belanghebbenden de handen ineen moeten slaan om gezamenlijk te werken aan die gezonde omgeving, aan het gezonde beleid . Waarbij deze belanghebbenden goed moeten kijken naar wat mogelijk is binnen de aanwezige bronnen en middelen en oog moeten hebben voor de lange termijn doelen, nl overgewicht daling bij kinderen. Maar deze belanghebbenden moeten ook goed beseffen hoe ingewikkeld het is om die daling te verkrijgen en welke veroorzakende factoren dan veranderd moeten worden en dat dat allemaal een hele lange adem behoeft voordat we ook maar iets van resultaten zien.<br />
JOGG stimuleert lokale beleidsmakers en politici om de katalysator te zijn achter een gezonde gemeente. JOGG biedt kaders, opleidingen van professionals aan professionals, verspreidt wetenschappelijke inzichten en steunt lokale professionals (verantwoordelijk voor het maken en uitvoeren van beleid) in hun eigen JOGG aanpak. En daar gebruiken ze een sausje voor dat heet communicatie, oftewel corporate communicatie oftewel herkenning naar buiten. Dit sausje heeft als doel herkenning en verbinden. En dat is nu precies wat nodig is!<br />
De gemeente zelf is verantwoordelijk voor de inkleuring van JOGG in hun wijken. Gemeenten worden binnen de JOGG-aanpak gestimuleerd om samen te werken met de lokale professionals en private partijen. Om de handen ineen te slaan met scholen, met sportverenigingen, met het MKB. Ook stimuleert de JOGG aanpak juist om bestaande lokalen initiatieven te betrekken bij JOGG om zo onder één naam, met een gezamenlijk doel zichtbaar en herkenbaar te zijn voor bewoners en bedrijven. Wanneer dit niet gebeurt, die samenwerking met lokale publieke en private partners, dan is dat te wijten aan hoe JOGG invulling krijgt op lokaal niveau, misschien aan de prioriteiten die een gemeente geeft aan gezondheid bij kinderen, aan het beschiknaar stellen van lokale gelden voor een full-time programma manager om al die lokale belanghebbenden bij elkaar te krijgen. Om de neuzen in dezelfde richting te krijgen, om een evaluatie op te zetten en uit te voeren, om activiteiten te bedenken, op te zetten en uit te voeren die passen bij het lokale beleid en de lokaal aanwezige competenties. Dit kost allemaal geld, en dat wordt niet betaald uit het JOGG budget, dat vraagt ook inzet en bijdrage van de gemeente.<br />
U schrijft dat u geen inzicht krijgt in financiën van JOGG. Op de site van het Convenant Gezond Gewicht vind ik het hier: http://convenantgezondgewicht.nl/convenant_gezond_gewicht/.<br />
Tevens schrijft u dat ‘het hele preventiebudget is in dat JoGG-programma gaan zitten’. Dat is volstrekte kolder en ik reken dat tot stemmingmakerij. Dat zou natuurlijk wel heel geweldig zijn, maar de preventienota (zie http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/brochures/2007/01/31/preventienota-kiezen-voor-gezond-leven.html ) van het Ministerie van VWS verdeeld duidelijk zijn aandacht over meerdere gezondheidsproblemen in onze samenleving: naast overgewicht zijn dat oa roken, alchol gebruik, diabetes en depressie. Ook draagt VWS bij aan semi-overheidsinstellingen zoals het NISB en ’t Voedingscentrum om te communiceren over gezond eten en bewegen en inteventie-ontwikkeling. Daarnaast zet VWS actief in op de actieprogramma’s Gezonde Schoolkantine en op Schoolgruiten. Bovendien gaat veel geld via ZonMW naar onderzoekprogramma’s welke bijdragen aan leefstijlverbetering.<br />
Als laatste vraagt u zich af hoe het zit met de effecten van JOGG. In tegenstelling tot traditionele evaluaties waarbij je bekijkt of een singuliere interventie, een activiteit, effect heeft op gezondheid of op gedragsverandering (slik een pil, wordt beter), is dat bij zulke omvangrijke wijkprogramma’s die bewegen over bestuur- en uitvoeringslagen, die zich richten op kinderen, hun ouders, leraren, bestuurders en professionals, die zich inzetten bij scholen, bij sportverenigingen en soms op de wekplekken niet makkelijk te bewijzen. De zogenaamde dosis-respons relatie is niet één-op-één, en JOGG wil het liefste alle kinderen bereiken in een wijk dus kan geen randomisatie uitvoeren om te zien of het werkt. Want dat zou beteken dat ze een bepaalde groep binnen de wijk moeten uitsluiten van deelname. Dat kan niet. In de meeste gemeenten wordt momenteel gekeken naar effecten op populatieniveau. Dat gebeurt naar aanleiding van de Periodiek Geneeskundige Onderzoeken van GGD-en en de jeugdmonitor e.d. Die gebeuren maar eens in de 4 jaar. Dat betekent dat we op gegevens op gedragsverandering en BMI niveau nog wel even moeten wachten. Het is soweiso moeilijk om vanuit deze gegevens af te leiden of het effect (als het al zichtbaar is) afkomstig is van JOGG of van een andere trend. Waarom doen gemeenten niet gewoon even een tussen onderzoekje? Omdat dat geweldig duur is, gemeenten erg moeten bezuinigen in de crisis en helaas Volksgezondheid vaak het kind van de rekning is op de gemeentelijke balans, en het eigenlijk geen zin heeft omdat effecten op BMI niet zo snel zichtbaar zijn. Dus worden er wel procesevaluaties gedaan, maar die zijn lang niet zo spannend dus wordt niet aan de grote klok gehangen. Recente resultaten zijn er in Utrecht en Zwolle<br />
Ik hoop dat u ondertussen bij de scholen waar uw programma loopt ook aan heeft kunnen sluiten bij een integrale aanpak in de wijken waarbij zowel de sociale als de fysieke omgeving van het kind wordt verbeterd ten gunste van een gezonde leefstijl. Dat kan zijn JOGG, dat kan zijn Twente in Balans of de Lokaal Actief programma’s of andere op zichzelf staande wijkprogramma’s. Elkaar helpen, naar elkaar luisteren en in een gemeente of wijk gezamenlijk met elkaar je best doen binnen de gestelde mogelijkheden lijkt mij een meer constructievere oplossing dan als een Calimero klagen over wat de grote jongens doen. U heeft al laten zien dat u een geweldige ondernemersgeest heeft en dat u het belang van het kind prevaleert boven alles. Ik daag u dan ook uit om deze energie te gebruken in samenwerking en aansluiting zoeken. Continue. Want juist mensen als u zijn hard nodig om beleidsmakers ervan te overtuige dat we het met z'n allen moeten doen en elk initiatief is bijzonder en verdient aandacht en erkenning.<br />
Vrgr<br />
Marije
</p>
pep
22-12-2013 17:12<p>Goed zo Doris! Ik ben ook nog steeds zoet met het Tijd voor School-project. Wat het eten en drinken betreft, ik geef voor de symboliek vaak aan dat kinderen op de basisschool nog niet eens een glaasje water kunnen drinken. En verder natuurlijk alle jou en mij bekende slechte lunchomstandigheden. vrgr., ConnyB</p>
doris.voss
19-12-2013 14:12<p>Why You Can't Always Blame Parents When Their Kids Eat Fast Food.<br />
http://www.upworthy.com/why-you-cant-always-blame-parents-when-their-kids-eat-fast-food?c=utw1</p>
doris.voss
18-12-2013 17:12<p>Een gezonde leefstijl van kinderen is de verantwoordelijkheid van ouders? http://www.socialevraagstukken.nl/site/column/tekortschietende-ouders-of-tekortschietende-overheid/</p>
doris.voss
18-12-2013 15:12<p>correctie, - mijn belang is het vertegenwoordigen van de doelen van de stichting Tijd voor Eten. ( overigens vanaf 04.2012 ( ipv 2013 ..) is mijn inzet geheel zonder vergoeding )<br />
De Stichting Tijd voor Eten bevordert een gezonde en professionele lunch voor kinderen op basisscholen en de tussenschoolse opvang
</p>
doris.voss
17-12-2013 20:12<p>- mijn belang is het vertegenwoordigen van de doelen van de stichting Tijd voor Eten. ( overigens vanaf 04.2013 is mijn inzet geheel zonder vergoeding )<br />
De Stichting Tijd voor Eten bevordert een gezonde en professionele lunch voor kinderen op basisscholen en de tussenschoolse opvang<br />
http://www.slideshare.net/tijdvooreten/eten-op-scholen-25-01105-1plus-2-16164483
</p>
<p>- ter illustratie, hoe de lunch op scholen nu loopt, wellicht ook even deze film, ‚ 'Vette bek op school'<br />
http://www.youtube.com/watch?v=-5BzH1VmdZg
</p>
<p>-JOGG / convenant bureau meermaals gevraagd om aan tafel te komen. Reactie tot heden niet gelukt. ( behalve standaard verhaal over ‚het succes van JOGG’ / het merk 'Schuttelaar en partners’<br />
Op inhoudelijke vragen met betrekking van financiering wil en kan men niet concreet ingaan.<br />
VWS heeft geen idee, waar het geld gebleven is.
</p>
<p>- klopt, het meisje loopt niet met een volle cola fles...., maar CocaCola is wel partner van JOGG en het meisje loopt hier WEL met een Cola fles..</p>
Esath
17-12-2013 17:12<p>Volgens mij zit er geen cola in de colafles. Je kijkt er dwars doorheen.
</p>
<p>Net dochter van 16 gevraagd hoe het bij haar op school gaat. Er worden veel wafels en broodjes saté verkocht maar verder herkent ze het verhaal niet.<br />
Zij koopt heel soms iets, namelijk zonde van je zakgeld.</p>
WendelmoedM
17-12-2013 17:12<p>Je kunt natuurlijk ook als ouder je kind een en ander leren over voeding, en zorgen dat het smorgens ontbijt voor het de deur uitgaat. Dat is tenslotte heel normaal, net als handen wassen voor het eten.<br />
Of is iedereen bang voor zijn eigen kinderen tegenwoordig? </p>
Vilain Mantellveigue d'Oirendraey
17-12-2013 16:12<p>Oei, da's heftig.<br />
Maar de schrijfster is zelf belanghebbende. Kan de redactie Rosenmöller en een onafhankelijke, een schoolarts ofzo, om commentaar vragen?</p>
hannekes
17-12-2013 15:12<p>Helemaal mee eens! In de kantine van het vo is geen melk, geen thee, geen fruit, geen volkoren boterham te krijgen, maar wel: candybars, pizzabroodjes, broodjes frikandel, witte broodjes met heel veel volvette kaas e.d., chips, cup a soup en frisdrank te krijgen en ook nog eens tegen prijzen waar je u tegen zegt. Maar ja, de winst is voor school, je moet ergens je geld vandaan halen voor extra dingen? En veel kinderen hebben geld genoeg om het te kopen, al dan niet van thuis of van het bijbaantje. Kan Jamie Oliver ook hier geen actie voeren voor de gezonde schoolkantine?</p>