30 september 2014
Worden kinderen dik van tv-kijken?
Voor het eerst lijkt aangetoond te zijn dat kinderen dik worden van tv-kijken. Maar is dat wel zo?
Het is een wijdverbreid misverstand dat kinderen van overdadig mediagebruik te dik worden, of adhd krijgen, of meer van dat soort narigheid. Het is een voor de hand liggende gedachte, maar het is nog nooit aangetoond door onderzoek.
Er bestaan weliswaar onderzoeken die een verband (correlatie) hebben aangetoond - bijvoorbeeld: hoe langer tv-kijken hoe dikker het kind - maar niet dat dat ook een oorzakelijk verband zou zijn. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat ouders die hun kinderen veel tv laten kijken, ook nogal scheutig zijn met chips en cola. (Een minder stigmatiserende mogelijkheid zou kunnen zijn dat je nogal gedachteloos en dus al snel te veel eet, als je tegelijkertijd tv-kijkt.) Dan wordt eventueel overgewicht dus niet veroorzaakt door het tv-kijken maar door ongezonde eetgewoontes. En adhd zou bijvoorbeeld eerder een oorzaak kunnen zijn van veel tv-kijken (of gamen, etc.) dan een gevolg. Tv-kijken en gamen is immers bij uitstek geschikt om de prikkelbehoefte van adhd'ers – die dat al waren - te bevredigen.
Echt nieuws!
Het leek dus echt nieuws, toen we vorige week een persbericht van het VU Medisch Centrum kregen, met de kop: "Dagelijks 2 uur tv kijken maakt jonge kinderen dikker". Was er dan tóch een oorzakelijk verband gevonden? De inleiding van het persbericht temperde die verwachting weer, door – zoals gebruikelijk - alleen de correlatie te benoemen: "Kinderen die dagelijks meer dan 2 uur tv kijken, hebben gemiddeld een grotere buikomvang. Dat concluderen onderzoekers van VUmc, AMC en GGD Amsterdam uit hun onderzoek onder zo’n 2000 kinderen [...]"
Waarschijnlijk is de communicatie-afdeling van de VU flink op de vingers getikt, want op de site van het VUmc staat een herziene versie van het persbericht met een veel neutralere kop, waaruit het oorzakelijke verband verwijderd is. "Meer dan 2 uur tv kijken per dag gerelateerd aan dikkere buik".
Maar dat is alleen de kop. De tekst van het persbericht is nog steeds hetzelfde. En daar staan nog steeds dingen in die suggereren dat kinderen toch echt te dik worden van veel tv-kijken. Bijvoorbeeld: "De buikomvang werd gecorrigeerd voor lichaamslengte en voedingspatroon". De cola en de chips lijken er dus uitgefilterd te zijn, als mogelijk oorzaak.
Ook wordt in het persbericht de hoofdonderzoekster – hoogleraar sociale geneeskunde Mai Chin A Paw – geciteerd. Die zegt: "Wij laten nu zien dat het zitgedrag ook al bij jonge kinderen problemen oplevert. De aanbeveling moet bijna wel zijn: haal je kinderen op tijd achter de tv vandaan."
Verhelderend resultaat
De vraag is dus nog steeds: worden kinderen nu wel of niet te dik van veel tv-kijken? Regel 1 van de wetenschapsjournalistiek luidt: vertrouw nooit een persbericht, maar lees eerst het oorspronkelijke artikel. We vroegen Peter Nikken, bijzonder hoogleraar mediaopvoeding, om dat voor ons te doen. Dat leverde een verhelderend resultaat.
Om te beginnen kun je wel corrigeren voor lichaamslengte en voedingspatroon, maar dat geeft nog steeds geen garantie op een oorzakelijk verband, zegt Nikken. Misschien zijn er wel heel andere factoren in het spel. Maar het is nog veel erger. De variabele 'voedingspatroon' is in het hele artikel niet terug te vinden. Dat lijken de voorlichters dus gewoon verzonnen te hebben. Nikken: "De auteurs zeggen niet dat ze het voedingspatroon in het gezin hebben gemeten, en rapporteren dus ook niet dat ze het als controle-variabele hebben gebruikt."
Conclusie
Nikken had nog wel wat meer te mopperen over het artikel, maar de conclusie is duidelijk: dat je van tv-kijken dik zou worden is nog steeds niet aangetoond.
De aanbeveling van Mai Chin A Paw om je kinderen op tijd achter de tv vandaan te halen is natuurlijk prima, maar niet op basis van haar onderzoek. Wat dat betreft is haar uitspraak "Wij laten nu zien dat het zitgedrag ook al bij jonge kinderen problemen oplevert" dus ook wat voorbarig.
Gonneke van Veldhuizen-Staas
04-10-2014 10:10<p>Wat je dus zou moeten doen is een prospectief gecontroleerd onderzoek opzetten, waarbij meerdere groepen verschillende activiteiten krijgen toebedeeld, stil zitten en naar voorlezen luisteren, stilzitten en zelf lezen/boeken kijken, stilzitten voor de televisie. Er mag dan tijdens de onderzoekstijden niet worden gegeten of gedronken. En het onderzoek zou inhouden dat kinderen dit langere tijd achtereen dagelijks of meermaals per week doen. Dan moeten de groepen ook nog een vergelijkbare demografische samenstelling hebben. Moeilijk op te zetten zo'n onderzoek. Misschien te doen met medewerking van buitenschoolse opvang of zoiets? Zou een mooi promotieonderzoek kunnen zijn.</p>
Vilain Mantellveigue d'Oirendraey
02-10-2014 13:10<p>Het punt dat je mist, is dat er een verschil is tussen wetenschap en "lijkt mij dat je van stilzitten dik wordt". Net zo onwetenschappelijk is het als je je vraag retorisch maakt: "Want dik worden doe je toch niet van iets kijken?" De wetenschap zit vol ontdekkingen die onlogisch leken voor het gezonde verstand of de gangbare consensus, totdat de feiten een toevallige observant opvielen, en er pas later een logische verklaring werd gevonden.
</p>
<p>In antwoord op je retorische vraag schiet me te binnen dat ik wel eens heb gelezen, maar ik weet niet meer waar, dat tv-kijken de hersengolven vertraagt tot beneden slaapniveau. Dat je ook voor de tv minder vet verbrandt dan als je slaapt. Is er ooit onderzocht of je vet verbrandt door naar iets te kijken? Dan zou er een verschil kunnen zijn tussen naar iets kijken, en tv-kijken.
</p>
<p>Ik heb een boekje van een antroposofische arts die o.a. beschrijft dat er een groot verschil is in oogbewegingen bij het kijken naar een scherm of naar driedimensionale objecten, zoals speelgoed.</p>
monkee
02-10-2014 12:10<p>Lijkt mij ook moeilijk om uberhaupt wetenschappelijk aan te tonen dat kinderen van TV kijken dik worden. Want je dik worden doe je toch niet van iets kijken? Hoe maak je een controle groep die meer dan 2 uur per dag stil zit maar geen TV kijkt? Bovendien, wat is het nut van dit onderzoek? Toch niet dat kinderen van stilzitten dik worden, daar is geen onderzoek voor nodig lijkt mij, of mis ik hier een punt?</p>