28 november 2008 door Esther Schoneveld

Hoe strafbaar is schoolverzuim?

Kinderen zijn tot hun 18e verjaardag leerplichtig, tenzij ze al een havo-, vwo- of mbo2-diploma hebben gehaald. Stel nu dat uw kind nog geen diploma heeft en met regelmaat spijbelt, kan het dan vervolgd worden? Of worden de ouders vervolgd? In hoeverre bent u als ouders eigenlijk verantwoordelijk voor het spijbelgedrag van uw kind? En wat gebeurt er als je buiten de schoolvakanties op vakantie gaat, of als een kind helemaal niet op een school staat ingeschreven?

In dit artikel zal ik al deze vragen beantwoorden aan de hand van de bijbehorende wet- en regelgeving. Aan het eind behandelt de redactie van Ouders Online enkele praktijksituaties.

Overal waar 'kind' staat, kunt u ook tiener, puber, of jongere lezen. En overal waar 'ouders' staat, kunt u ook pleegouders of verzorgers lezen.

Wie zijn leerplichtig?

Allereerst is van belang dat kinderen tot hun 18e verjaardag op grond van de Leerplichtwet 1969 leerplichtig zijn, tenzij ze al voor die datum een zogenaamde 'startkwalificatie' hebben behaald. Een startkwalificatie is een havo- vwo- of mbo2-diploma. (Deze regeling geldt vanaf 1 augustus 2007. Voor die tijd waren kinderen verplicht om volledig onderwijs te volgen tot en met het einde van het schooljaar waarin zij 16 jaar werden.)

Lees ook: Opvoeding en gedrag

Video: Hoe doen zij het? Alles over financiële opvoeding!

Dit betekent overigens niet dat de overheid zich niet bemoeit met de opleiding van jongvolwassenen van 18 jaar en ouder. De overheid probeert namelijk om iedereen tot 23 jaar die gedurende korte of langere tijd geen onderwijs volgt en ook nog geen startkwalificatie heeft behaald, weer terug naar school te krijgen, of werk te laten vinden. Maar aangezien je niet meer leerplichtig bent na je 18e verjaardag, kun je dan ook niet meer vervolgd worden als je niet naar school gaat. Omdat ik juist wel de mogelijke strafrechtelijke gevolgen wil bespreken, zal ik verder niet ingaan op deze categorie.

Soorten schoolverzuim

In de Leerplichtwet wordt onderscheid gemaakt tussen drie soorten schoolverzuim:

• absoluut verzuim ontstaat doordat een kind helemaal niet staat ingeschreven bij een school;
• relatief verzuim is zonder geldige reden niet aanwezig zijn op school, oftewel 'spijbelen'. Spijbelgedrag kan variëren van een enkele keer niet naar de les gaan tot regelmatig gedurende hele dagdelen wegblijven of structureel te laat komen;
• luxe verzuim ontstaat wanneer een kind zonder toestemming van de school buiten de schoolvakanties op vakantie gaat.

De directeur van de school moet schoolverzuim melden aan de leerplichtambtenaar wanneer het kind 3 dagen achter elkaar heeft gespijbeld, of meer dan een 1/8 deel van het totaal aantal lesuren gedurende 4 weken heeft verzuimd. Deze meldplicht zegt echter nog niets over de strafbaarheid. Er kan al sprake zijn van een overtreding van de wet na 1 dag spijbelen of afwezigheid wegens vakantie.

Wie kunnen vervolgd worden?

Schoolverzuim is een overtreding en geen misdrijf. Maar ook voor overtredingen kun je vervolgd worden (door het Openbaar Ministerie). De vraag is dan: wie kunnen er vervolgd worden, en hoe groot is de kans op vervolging?

• Absoluut verzuim (dus als het kind niet staat ingeschreven bij een school) komt voor rekening van de ouders. Wanneer een kind wordt thuisgehouden, zullen de ouders in principe altijd vervolgd worden.

• Luxe verzuim (op vakantie zonder toestemming van de school) komt eveneens voor rekening van de ouders. In principe gaat het Openbaar Ministerie tot vervolging over bij 5 dagen of meer luxe verzuim op jaarbasis, ook bij verlof dat wel is aangevraagd maar door de school is afgewezen. In overige gevallen wordt luxe verzuim bestraft met een geldboete.

• Relatief verzuim (spijbelen) komt voor rekening van het kind, als het spijbelen aan zijn of haar eigen gedrag te wijten is. De ouders worden in principe alleen vervolgd als het spijbelen mede door hen veroorzaakt is. Dus als zij al van alles hebben geprobeerd om hun kind naar school te krijgen, worden ze niet vervolgd. Of het OM daadwerkelijk tot vervolging overgaat, bij het kind dan wel de ouders, hangt af van de situatie. Daarover zijn afspraken gemaakt met de leerplichtambtenaar.

Let op: kinderen tot 12 jaar kunnen voor geen enkel feit worden vervolgd. Volgens de wet zijn zij nooit strafbaar.

Vervolging bij spijbelen

Nadat het schoolverzuim gemeld is, moet de leerplichtambtenaar een aantal dingen onderzoeken:

• de oorzaak van het spijbelen;
• de achtergronden (eventuele problematiek bij het kind);
• welke oplossingen er mogelijk zijn.

Wanneer er zorgen zijn over het kind, schakelt de leerplichtambtenaar Bureau Jeugdzorg in. En als de leerplichtambtenaar vindt dat een straf gewenst is, maakt hij (m/v) een proces-verbaal op, dat wordt opgestuurd naar het Openbaar Ministerie. Bij de procedure die vervolgens door het OM in gang wordt gezet, worden ook andere partijen betrokken, waaronder: de Raad voor de Kinderbescherming, de politie en soms Bureau Jeugdzorg.

Voordat het Openbaar Ministerie een besluit neemt om al dan niet te vervolgen, moeten ze de Raad voor de Kinderbescherming om advies vragen. Daarna kan het OM besluiten om de zaak aan de rechter voor te leggen, met name als er sprake is van ernstig spijbelgedrag, of als eerdere maatregelen of straffen niet geholpen hebben.

Bureau Halt

Op veel plaatsen in Nederland wordt bij beginnend en niet ernstig spijbelgedrag Bureau Halt ingezet. Halt (voor 'Het ALTernatief') is een instantie waarin gemeenten samenwerken met politie en justitie om kleine vergrijpen snel af te doen met een eenvoudige straf, meestal een leerstraf of een werkstraf.

Kinderen kunnen echter niet naar Halt worden verwezen als ze al twee keer eerder aan een Halt-project hebben deelgenomen, of één keer eerder in de 12 maanden daarvoor. Deelname aan een Halt-project kost maximaal 20 uur.

Werkwijze van het OM

Het Openbaar Ministerie gaat als volgt te werk:

• zo mogelijk doet men zaken zelf af, zonder dat er een rechter aan te pas komt;
• er kan besloten worden om kinderen niet te vervolgen mits ze zich laten begeleiden door de jeugdreclassering. In dat geval wordt de 'maatregel hulp en steun' opgelegd;
• eventueel kan er een transactievoorstel worden gedaan. Wat dat is leest u hieronder.

Transactievoorstel

Het OM kan een zogenaamd transactievoorstel doen (ook wel 'voorstel tot afdoening van de zaak' genoemd). Door daar op in te gaan kun je voorkomen dat je voor de rechter moet verschijnen. In plaats daarvan volgt dan een werkstraf, een leerstraf of een geldboete.

Een geldboete kan alleen worden opgelegd als het spijbelende kind 16 of 17 jaar is, en eigen inkomsten heeft, en als het spijbelgedrag niet ernstig is.

De meeste schoolverzuimzaken worden op deze manier - met een transactievoorstel - afgehandeld. In de praktijk worden er maar weinig zaken aan het oordeel van de spijbelrechter onderworpen.

Waarschuwing - als je akkoord gaat met een transactievoorstel (omdat je niet voor de rechter wilt verschijnen) erken je impliciet dat er een overtreding is begaan zonder dat een rechter dit heeft vastgesteld! Het is dus belangrijk om goed na te denken voor je zo'n voorstel accepteert, en zonodig juridisch advies in te winnen.

Naar de spijbelrechter

Verzuimzaken die voor de rechter komen, worden behandeld door de kantonrechter of de kinderrechter. Deze rechters worden ook wel 'spijbelrechters' genoemd.

De spijbelrechter beoordeelt de strafvordering van het OM en legt zonodig een straf op (als hij of zij de overtreding bewezen acht en de verdachte daaraan schuldig vindt). In theorie kan de rechter iemand wel schuldig verklaren en géén straf opleggen, maar in de praktijk komt dat weinig voor.

Maximale straffen:

• ouders kunnen maximaal een maand gevangenisstraf krijgen of een geldboete van maximaal EUR 3.350,-. Daarnaast kan de rechter als voorwaarde stellen dat de ouders mee moeten werken aan 'gedragsinterventie';
• kinderen (van 12 jaar en ouder) kunnen een taakstraf krijgen, of een geldboete van maximaal EUR 3.350,-. De taakstraf kan bestaan uit een werkstraf of een leerstraf.